www.viribusunitis322012.fora.pl

Viribusunitis

USTRÓJ PRAWNY GALICJI W DOBIE AUTONOMICZNEJ

W kategoriach prawno-politycznych autonomia oznacza prawo do wydzielonej części terytorium państwa, do stanowienia o sprawach wewnętrznych poprzez własne ustawodawstwo, którego zakres rzeczowy określa ustawa zasadnicza. Jest to stan przechodni pomiędzy całkowitą zależnością a niepodległością, nadanie pewnych praw na obszar, który ich wcześniej nie posiadał.

Autonomia nie jest tożsama z organizmem satelitarnym, który oznacza państwo formalnie niepodległe, lecz pozostające w całkowitej zależności od obcego mocarstwa i nie mające zdolności, ani możliwości decydowania o swoim życiu i losie.

Bezpośrednie przyczyny nadania autonomii:

1) Osłabienie monarchii austriackiej w wyniku nieudanych i przegranych wojen z Francją i Piemontem w 1859 roku, później z Prusami w 1866 i wiążąca z tym konieczność zasadniczych reform.
2) Chęć zjednania sobie polskiej opinii publicznej w Galicji wobec pogarszających się stosunków z carską Rosją prowadzącą politykę represji w Kraju Przywiślańskim ( byłym Królestwie Polskim, zwanym Kongresówką).
3) Chęć stworzenia atrakcyjnej alternatywy dla rodzącego się i nabierającego tempa agresywnego nacjonalizmu dominującego w Europie i świecie.
3) Postulaty wprowadzenia autonomii formułowane przez ziemian i konserwatystów galicyjskich.
4) Dążenia emancypacyjne w Galicji.

PODSTAWA PRAWNA:

Wydanie przez cesarza dwóch aktów: tzw. dyplomu październikowego z 1860 r. oraz patentu lutowego z 26 lutego 1861 r. w patencie utrzymano Radę Państwa i Sejmy Krajowe, którym pozostawiono mniej ważne sprawy lokalne. Tekst tego oktrojowanego aktu konstytucyjnego liczył 43 art. w obrębie trzech rozdziałów. Na jego podstawie wydano akty prawne, które określały podstawę ustroju w królestwie Galicji i Lodomerii.

ORGAN WŁADZY MONARSZEJ:

Władzę reprezentował namiestnik pochodzenia polskiego, rezydujący we Lwowie. Kierował on całą administracją Galicji i podlegały mu powiaty i starostwa.

WŁADZE AUTONOMICZNE:

SEJM KRAJOWY: Galicja oraz inne kraje koronne otrzymały sejm koronny. Składał się ze 161 członków, z czego 12 zasiadało w nim z racji zajmowanych stanowisk –tzw. wiryści (3 arcybiskupów lwowskich, 5 biskupów, prezes Akademii Umiejętności w Krakowie, rektorzy uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, rektor Politechniki Lwowskiej) zaś 149 posłów pochodziło z wyboru. Ich kadencja trwała 6 lat.

Skład sejmu wyłaniano na podstawie skomplikowanego, i co najważniejsze niedemokratycznego, kurialnego systemu wyborczego. Nie opierały się na zasadach równości tajności i bezpośredniości. Przyjęto zasadę reprezentacji interesów, co określa się jako system kurialny. W latach 70 –tych były cztery kurie:
Interesy wielkiej własności ziemskiej reprezentowało wg statutu krajowego do 1914 r. 44 posłów. Głosowanie było bezpośrednie, można głosować osobiście lub przez pełnomocnika. Wyborcami byli tzw. właściciele tabularni, którzy rocznie odprowadzali minimum 100 złr podatku. Było ich w Galicji ok. 3000, a więc na jeden mandat poselski przypadało od 47 do 52 wyborców. Kuria ta wprowadzała 30% ogółu posłów, a stanowiła zaledwie 0,4% wszystkich wyborców. Do grupy tej należeli: arystokracja interesów zamożna szlachta.
Przedstawicieli interesów przemysłu i handlu wybierali członkowie izb handlowych i przemysłowych, każda z trzech izb galicyjskich (Lwów, Kraków, Brody) wybierała w wyborach pośrednich jednego posła. Jeden poseł przypadał na ok. 8.700 wyborców.
Miasta wybierały pierwotnie 23 posłów a od 1896 r. 26 a od 1900, 31. Wyborcami są pierwsze dwie trzecie opłacających w gminie podatek bezpośredni, od najwyżej opodatkowanego poczynając, czyli istniał różny, zmienny w różnym czasie cenzus majątkowy. Wybory są bezpośrednie. Jeden poseł reprezentował do 2.200 wyborców, co, nigdy nie przewyższało 7% ogółu ludności miast uprawnionych do wybierania posłów. Prawo do wyborcze mieli tylko bogaci mieszkańcy.

Interesy „reszty gmin”, a w jej skład wchodziły gminy wiejskie, miasta i miasteczka. W skład w tej grupy wchodzą właściciele nieruchomości i gospodarze wiejscy. Wybierano 74 posłów. Wybierano posłów w wyborach pośrednich i jawnych: jeden elektor na 500 mieszkańców. Jednak właściciele drobnych obszarów dworskich włączonych do tej grupy wchodzili do niej bez wyboru (jako rodzaj werystów) do grona elektorów. Na jednego posła przypadało 8.792 obywateli.

System kurialny preferował warstwy zamożniejsze a zwłaszcza ziemiaństwo, gdyż umożliwiały im uzyskanie 25% mandatów, a ziemianie stanowili zaledwie 0,5% ogółu wyborców. W związku z tym przewagę mieli z reguły konserwatyści. System ten powodował, że jeden mandat przypadał na kilkudziesięciu ziemian i na kilkadziesiąt tysięcy chłopów. Galicyjskie prawo wyborcze było antychłopskie a w Galicji wschodniej uprzywilejowano ludność polską w stosunku do ukraińskiej. Kilkadziesiąt lat trwała kampania polityczna na rzecz ustalenia demokratycznych zasad wyborczych. Dopiero w 1914 r. przyjęto nawy system wyborczy, będący modyfikacją systemu kurialnego, który jednak nie został wprowadzony w życie.

Kompetencje sejmu krajowego:
- Podstawę autonomii Galicji stanowiło ustawodawstwo krajowe a w szczególności ustawodawstwo w zakresie kultury krajowej. Kultura krajowa (Landeskultur), rozumiano przez nią zagadnienia związane z rolnictwem, dla ich celów zostały powołane odrębne „fundusze kultury krajowej”. Przez kulturę krajową rozumiano sprawy, których przedmiotem jest produkcja rolnicza i leśna, sprawy ustroju agrarnego, sprawy organizacji kredytu rolnego oraz urządzenie stosunków robotniczych i czeladzi w rolnictwie i leśnictwie.
-w okresie 1861 -1867 sejm krajowy miał w ramach ogólnych zasad ustalać bliższe zarządzenia w sprawach gminnych kościelnych i szkolnych oraz w sprawach zaopatrywania wojska.
-całość struktury i organizacji produktów
-wznoszenie publicznych budowli i dróg na koszt kraju
-utrzymywanie zakładów dobroczynnych
-uchwalanie budżetu krajowego
-całość stosunków łączących gminę i dwór
-decyzje dotyczące „dobrobytu lub potrzeb kraju”
-kontrola nad administracją rządową i samorządową
-wybór wydziału krajowego
-ograniczona kontrola nad administracją rządową i samorządową
Namiestnik składał Sejmowi Krajowemu sprawozdanie z działalności administracji rządowej. Jednocześnie został zobowiązany do odpowiadania na interpelacje posłów. Co świadczy nad odpowiedzialnością namiestnika przed sejmem. Cesarz,co roku zarządzał zwoływanie sejmu galicyjskiego, mającego swoją siedzibę we Lwowie. Do uprawnień panującego należało odraczanie i zamykanie sesji sejmowych, którym przewodniczył pochodzący z nominacji marszałek krajowy. Uchwały sejmowe zapadały zwykłą większością głosów. Zmiany statutu krajowego wymagał większości kwalifikowanej. Warunkiem ważności uchwały sejmu galicyjskiego było uzyskanie sankcji cesarza.

Dwuizbowy parlament austriacki obejmował Izbę Panów, w której zasiadało prawie 20 Polaków, oraz Izbę Poselską. Początkowo poszczególne sejmy krajowe wyłaniały delegacje do Izby Poselskiej. Od 1873 r. posłowie byli wybierani w kuriach. W odróżnieniu do sejmów krajowych wybory do rady państwa były powszechne, równe, bezpośrednie i tajne. Liczba posłów galicyjskich wzrosła od ok. 40 do ponad 100 w pierwszych latach XX wieku. Już w 1861 r. powstało w Wiedniu Koło Polskie. Większość w nim mieli konserwatyści, którzy zdołali do 1907 r. utrzymać kierownictwo Koła Polskiego. Także reprezentanci polscy w radzie państwa odegrali znaczną rolę polityczną. Koło Polskie w deklaracji z 15 października 1918 r. ogłosiło, iż stanowi reprezentację niepodległego Państwa Polskiego.
WYDZIAŁ KRAJOWY: organ przygotowawczy i wykonawczy wybierany przez sejm na 6 lat, czyli na okres kadencji sejmu, ale w praktyce ich kadencja trwa aż do wybrania nowego Wydziału Krajowego przez nowy sejm. Zarówno członkowie, jak i przewodniczący nie są zależni od zaufania sejmu i nie mogą być przez sejm odwołani przed upływem ich kadencji. Nadaje to Wydziałowi i marszałkowi silne stanowisko wobec sejmu. Wydział krajowy spełnia funkcje przekazane przez statut krajowy i przez późniejsze ustawodawstwo. Spełnia funkcje charakterystyczne dla komisji parlamentarnych, ale także funkcje bieżącej administracji.

Na czele sejmu i jego organu wykonawczego, czyli sejmu krajowego stał marszałek krajowy, którego mianował cesarz. Kierował on obradami sejmu. W latach 1861 -1918 sejmowi przewodziło 12 marszałków. Pierwszym marszałkiem, który najdłużej też sprawował swoją funkcję, bo aż 16 lat, był ks. Leon Sapieha, ostatnim Stanisław Niezabitowski. Tylko jeden marszałek krajowy, Mikołaj Zyblikiewicz syn kuśnierza ze Starego Miasta koło Sambora, Rusin z pochodzenia nie pochodził ze szlachty. W razie potrzeby funkcje marszałka przejmował zastępca powoływany przez marszałka spośród członków Wydziału Krajowego. W skład wydziału krajowego do r. 1914 wchodziło sześciu członków, trzech pośród nich obierało całe zgromadzenie, których po jednym posłowie z kurii wielkiej własności, połączonej kurii izb przemysłowo –handlowej i miast oraz których kurii reszty gmin miejskich i wiejskich. Równocześnie z wyborem członków dokonywano wyboru zastępców dla każdego z osobna. Przy nowelizacji statutu krajowego powiększono liczbę członków Wydziału o dwóch i w ten sposób, że podzielono posłów kurii gmin wiejskich na dwa koła –polskie i ruskie, z których każde wybierało jednego członka. Podzielono również posłów przy wyborze łącznym na plenum sejmu na dwa koła narodowe: polskie wybierało trzech członków, a ruskie jednego.

Charakter czynności komisji sejmowych mają funkcje Wydziału Krajowego:
Przy weryfikacji wyborów. Wydział Krajowy ma tu rolę komisji mandatowej sejmu: bada akta wyborcze i przedstawia sejmowi wnioski, co do uznania ważności lub nieważności uznania posła. Rozpatruje także protesty wyborcze. Powzięte na jego wniosek uchwały sejmu były ostateczne i nie podlegały kontroli sądowej. Działając jako komisja sejmowa i biuro sejmu, przygotowywał materiały na obrady planetarne.
Łączy funkcje komisji sejmu i jego organu administracyjnego.
Obok funkcji komisji sejmowej wydział krajowy pełnił funkcje administracyjne z ramienia sejmu, zajmował się zarządem pozycji majątkowych na poszczególne cele. Reprezentował kraj na zewnątrz. Sprawował nadzór nad samorządem terytorialnym, (co do celowości, jak szerokiemu legalności) dzięki tak szerokiemu zakresowi kompetencji. W praktyce kierował jego pracami w odniesieniu do własnego zakresu działania. Ponadto zarządzał majątkiem kraju, lokalnymi zakładami i funduszami. Reprezentował także kraj na zewnątrz.
RADA SZKOLNA KRAJOWA: powstała po 1867 roku w celu zarządzania szkolnictwem ludowym i średnim oraz przygotowywania budżetu szkolnictwa krajowego. Nie obejmował jedynie wyższych uczelni posiadających autonomię. Dla pozostałych szkół utworzono trójstopniową strukturę władz kolegialnych. Najwyższą z nich była Krajowa Rada Szkolna. Na czele rady stał namiestnik mianowany z urzędu. Zastępowany był z reguły przez wiceprzewodniczącego Rady, którym był najczęściej profesor uniwersytetu i który faktycznie kierował tym organem. Stopniowo zwiększał się krąg osób nominowanych przez radę krajową. W jej gestii znajdowało się także opracowywanie programów nauczania oraz aprobata podręczników szkolnych. Radzie podlegały rady szkolne okręgowe i gminne. Na czele okręgowych rad szkolnych stali starostowie. Zajmowały się one zarządem nad publicznym szkolnictwem ludowym oraz nadzór nad szkołami prywatnymi. W gminach utworzono miejscowe rady szkolne, kierowane przez przewodniczących. Zadaniem tych rad było bieżące administrowanie szkołami na obszarze gminy. W latach 1891 -1901 duże zasługi w oświacie miał w –ce przewodniczący Rady, historyk Michał Bobrzyński. W skład rady wchodzą członkowie mianowani przez cesarza, wśród nich było dwóch przedstawicieli nauki, fachowi pedagogowie, 5 duchownych różnych wyzwań, reprezentanci Wydziału Krajowego, rad miejskich Lwowa i Krakowa. Rada krajowa przedstawiała sprawozdania o sprawach szkolnictwa przed Sejmem Krajowym.

ADMINISTRACJA RZĄDOWA:

SAMORZĄD TERYTORIALNY: ustrój samorządu terytorialnego, jaki formował się w Austrii i Galicji w latach 1848 -1866, powstał pod wpływem różnorodnych kwestii i przeciwstawnych sobie interesów, utrwalił się ostatecznie w latach 1862 -1866 jako wyraz kompromisu tych interesów. Przeciwstawne były tu interesy grup społecznych, związanych jeszcze z pewnymi tradycjami feudalizmu.

SAMORZĄD POWIATOWY: Jego organami były: rada powiatowa jako organ uchwałodawczy liczyła 26 członków. Wybory odbywały się w 4 kuriach Rady sprawowały nadzór nad gminami oraz zajmowały się sprawami wewnętrznymi powiatu. W praktyce zajmowały się najczęściej drogami, oświatą, zdrowiem (instytucja lekarzy okręgowych), bankowością (powiatowe kasy oszczędności) i dobroczynnością. Spośród członków tych rad wybierano na 6 lat kilkuosobowe wydziały powiatowe. Na czele tego organu o uprawnieniach wykonawczych i zarządzających stał marszałek powiatu (prezes), mający swoich zastępców oraz 6 członków. Rady i wydziały powiatowe sprawowały nadzór nad samorządem gminnym. Natomiast nadzór nad samorządem powiatowym wypełniał Wydział Krajowy oraz Namiestnik.

SAMORZĄD GMINNY: powstał w l.1862 (Kodyfikacja gminna) -1866 na podst. tego aktu sejm galicyjski uchwalił ustawę o gminach i obszarach dworskich. Akt ten wprowadzał jednolitość ustrojową gmin wiejskim i miejskim. Radom miejskim i wiejskim nadano jednakowe uprawnienia. Każda ukształtowana wieś stanowiła, więc gminę. Jego organami były: rada gminy jako organ uchwałodawczy i nadzorczy, a zwierzchność gminna jako organ wykonawczy. Rady Gminne wyłaniane były w drodze niedemokratycznych wyborów, początkowo na okres 3 lat. Liczyły od 8 do 36 członków. Rady gminne wykonywały zadania własne i zlecone. Do zadań własnych należały: szkolnictwo, drogi gminne, budżet lokalny, dobroczynność, policja miejscowa. Zwierzchność gminna obejmowała naczelnika gminy (wójta) oraz kilku przysiężnych powoływanych na trzyletnią kadencję. Naczelnik przewodniczył radzie gminy. Zakres spraw, w których podejmował jednoosobowo decyzję, zapewniał w mu praktyce przewagę nad radą gminy. Wójtowi powierzono także wykonywanie administracji rządowej w ramach spraw poruczonych. W szczególności dotyczyło to spraw wyborczych, zawierania ślubów cywilnych, statystyki ludności, wybierania podatków i poboru do wojska.

Stopniowo rozszerzał się zakres odrębności ustrojowych części gmin miejskich. Obok Krakowa i Lwowa, posiadających własne statuty, odmiennie uregulowano ustrój najpierw 30 miast (1889), a potem dalszych 140 miejscowości. W stosunku do pozostałych, przede wszystkim małych miasteczek, utrzymywano w mocy przepisy z 1866 roku. Organami uchwałodawczymi i nadzorczymi były rady miejskie, liczące 18-36 członków wybieranych na 6 lat. Znacznie liczniejsze były rady Lwowa (100) i Krakowa (60). Spośród ich członków na 6 letnią kadencję wybierano magistraty, będące organami wykonawczymi również w 30 znaczniejszych miastach. Magistratom powierzono stosunkowo szeroki zakres spraw. W skład magistratu Lwowa i Krakowa wchodził prezydent z zastępcą oraz 20 radców. W większych miastach w magistracie znajdował się burmistrz z zastępcami i kilku asesorów. W mniejszych miastach i miasteczkach organami wykonawczymi były zwierzchności gminne z naczelnikiem gminy i kilkoma asesorami. Zakres nadzoru ze strony aparatu państwowego nad samorządem miejskim był bardziej ograniczony w porównaniu z samorządem gminnym.

WŁADZE RZĄDOWE (NIE AUTONOMICZNE):

MINISTER DS. GALICJI: urzędujący w Wiedniu (powoływany jednakże zawsze z pośród Polaków). Prowadził wszystkie sprawy krajowe w skali rządowej. Urzędował od 1871 roku. Opiniował i koordynował również projekty zarządzeń i decyzji różnych ministerstw, odnoszące się do Galicji. Kontrowersje między nim a poszczególnymi ministrami rozstrzygała rada ministrów.

NAMIESTNIK: jest krajowym organem administracji rządowej mianowanym i odwoływanym przez cesarza, urzędującym we Lwowie. Sprawuje funkcje reprezentanta cesarza w kraju, co nadaje mu specjalny autorytet, który wywyższał go nad wszystkie inne władze i urzędy. Jego czyny były wyrazem bezpośredniej woli cesarza w sprawach rządzenia, nie podległych centralnemu kierownictwu administracyjnego. Namiestnik jako szef administracji rządowej w kraju, podlega rządowi centralnemu i ponosi wobec niego odpowiedzialność jak inni urzędnicy. W praktyce odpowiadał także przed sejmem krajowym. W stosunku do sejmu namiestnik kieruje przeprowadzeniem wyborów. On rozpisuje wybory, zarządza sporządzanie spisu wyborców, wystawia także wybranym posłom sejmowym certyfikaty uprawniające do zajęcia miejsca w sejmie. Wpływ namiestnika na wynik wyborów był w pewnych okresach i niektórych częściach kraju był decydujący. Namiestnik przedkładał sejmowi krajowemu coroczne sprawozdanie. W stosunku do cesarza namiestnik ma prawnie określony zakres kompetencji. Podlega rządowi, ale jest również mężem zaufania większości sejmowej. Rząd za jego działania odpowiadał przed parlamentem i z tego tytułu mógł być sądzony przed Trybunałem Stanu. Może się jednak niejednokrotnie przeciwstawić rządowi a on jest zobowiązany ugiąć się przed jego wolą, ponieważ namiestnik ma pozaprawny, ale istotny wpływ na skład rządu, dlatego, że najczęściej to on wraz z marszałkiem sejmu wysuwa wobec premiera i cesarza kandydata na ministra. Nie podlegały mu sprawy ministerstw wspólnych dla monarchii (spraw zagranicznych, finansów wspólnych, wojny) a z ministerstw austriackich sprawy: skarbu, handlu, sprawiedliwości. Wpływ namiestnika na sprawy z zakresu ministerstw skarbu i handlu był określony w osobnych przepisach, a w całości wyłączony był jedynie ministerstwo sprawiedliwości. Namiestnik miał tytuł „prezydenta krajowej dyrekcji skarbu”.

STAROSTA: jest to najniższy organ administracji rządowej to starosta wraz ze swym starostwem powiatowym. Podlega bezpośrednio Namiestnikowi. Starosta zajmował się administracją poza sprawami szkolnymi i skarbowymi. Sprawował on nadzór nad samorządem gminnym w zakresie jego własnych zadań. Należało też do niego zwierzchnictwo nad gminami odnośnie do spraw poruczonych (oddawać z zaufaniem). Starosta uzyskał także uprawnienia przy przeprowadzaniu wyborów samorządowych i krajowych a przez to zyskiwał na znaczeniu politycznym.

Należy jednak osobno zaznaczyć, że w owym okresie wykształciły się organy administracji niezespolonej, tj. takiej, która ze względu na wagę bądź specyfikę zadań była wyodrębniona ze struktury administracji ogólnej i tworzyła oddzielne piony aparatu państwowego. Organy miejscowe podlegały właściwym urzędom wyższego szczebla lub wprost ministerstwom. W ten sposób w administracji niezespolonej znalazły się władze górnicze, domen i lasów państwowych, kolei, poczt, jak i inspekcja przemysłowa.

ORGANIZACJA SĄDOWNICTWA.

Ustrój sądów galicyjskich, ukształtowany jeszcze u schyłku XVIII stulecia, począł przekształcać się w latach 50 –tych XIX wieku. Przede wszystkim zniesiono wówczas ostatecznie sądownictwo dominialne. Jednak cały szereg reform organizacyjnych sąsiadów z tego okresu miał charakter nietrwały; dopiero ustawa konstytucyjna z 21 grudnia 1867 roku oparła się na stałych zasadach i stworzyła ramowe struktury nowego ustroju wymiaru sprawiedliwości, rozwijane następnie w ustawodawstwie szczegółowym.
Ustawa z 1867 r. przede wszystkim definitywnie rozdziela sądownictwo od administracji, zaprowadzając sądownictwo powszechne dla spraw cywilnych i karnych, a obok niego sądownictwo prawa publicznego. Sądom zagwarantowano niezawisłość, niezawisłość sędziowie mieli być mianowani przez cesarza nieusuwalnie i dożywotnio. Otrzymali też prawo badali też zgodności rozporządzeń rządowych z ustawami. Powołano również instytucję sędziów przysięgłych, którzy mieli orzekać o winie w ciężkich sprawach karnych, politycznych i zakresu prawa prasowego. Budowa nowego aparatu wymiaru sprawiedliwości trwała do lat 90 tych XIX wieku.

System sądów powszechnych w Galicji przedstawiał się następująco: u samego dołu funkcjonowały sądy powiatowe, następnie szły sądy krajowe i wyższe krajowe. W Wiedniu zaś powołano Najwyższy trybunał sprawiedliwości.

Ustrój sądów powiatowych opierał się o ustawę z 1868 r. Okręg działania sądu powiatowego był mniejszy od obszaru powiatu administracyjnego tak, że w każdym z nich istniało dwa bądź więcej sądy powiatowe. Były to sądy jednoosobowe i rozstrzygały w orzecznictwie karnym sprawy o wykroczenia, a w cywilnym te, gzie wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 1000 koron, i sprawy o naruszenie posiadania. Sprawowały też prawie w całości sądownictwo w sprawach nie spornych.

Sądów krajowych funkcjonowało na terenie Galicji siedemnaście. Sądziły one kolegialnie w sprawach cywilnych orzekały w składach 3 osobowych, a w karnych w 4 osobowych. Stanowiły II instancję dla sądów powiatowych. W sprawach karnych gdzie z przestępstwo groziła kara powyżej 5 lat więzienia, przy przestępstwach politycznych i prasowych o winie decydowali sędziowie przysięgli w składzie 12 osobowym, a karę wymietli sędziowie zawodowi.

Wyższe sądy krajowe istniały w Galicji dwa we Lwowie i Krakowie. Wyrokowały w składach 5 sędziów. Stanowiły one III i ostatnią instancję dla sądów powiatowych i II dla sądów krajowych. Natomiast w trybie pierwszej instancji orzekały w tzw. sporach syndykacyjnych tj. z tytułu roszczeń obywateli do skarbu państwa, gdy szkodę wyrządził im wydany wyrok sądowy.

W Wiedniu funkcjonował Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, w którym był powoływany osobny senat dla spraw z Galicji. Orzekał on w składzie 7 sędziów. Rozpoznawał w III i ostatniej instancji sprawy pochodzące z sądów krajowych, a w II osądzone przez wyższe sądy krajowe.

Należy dodać, że w Galicji nie istniało odrębne sądownictwo handlowe, a więc rozstrzygające spory z interesów handlowych bądź gdzie stroną był tzw. kupiec rejestrowany należały do sądów powiatowych i okręgowych; te ostatnie wyrokowały wówczas wówczas składach złożonych z dwóch sędziów zawodowych i jednego powoływanego na 3 lata na wniosek izby przemysłowo handlowej.

SĄDY SZCZEGÓŁOWE: sądy takie powoływano do oddzielnych kategorii spraw. Należały tu sądy prawa publicznego i sądy przemysłowe. W zakresie sądownictwa prawa publicznego utworzono w Austrii przede wszystkim Trybunał Administracyjny i Trybunał Państwa. Oba miały na celu ochronę praw podmiotowych jednostki i wynikały z charakterystycznego dla Austrii indywidualizmu i liberalizmu. Poddanie w znacznym stopniu administracji, kontroli sądowej spowodowało, że można mówić o Austrii jako o państwie prawa, choć naturalne sądy prawa publicznego nie kontrolowały wszystkich sfer. Odrębnym sądem prawa publicznego pozostawał powołany trybunał stanu.

ZNACZENIE DZIEJOWE AUTONOMII
Dzięki autonomii w Galicji powstały nieporównywalnie korzystniejsze niż w innych zaborach warunki prowadzenia normalnego życia politycznego (nawet działalności partii politycznych), rozwoju polskiej oświaty, nauki, literatury i sztuki.]

W LATACH 1864- 1914 GALICJA BYŁA JEDYNĄ DZIELNICĄ POLSKI, GDZIE MOŻNA BYŁO OFICJALNIE ZAKŁADAĆ I ROZWIJAĆ POLSKIE PLACÓWKI KULTURALNE I NAUKOWE JAK NP. POLSKIE UNIWERSYTETY, CZY KRAKOWSKA AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI. GALICJA STAŁA SIĘ GŁÓWNYM OŚRODKIEM POLSKIEGO ŻYCIA NARODOWEGO W CIĄGU OSTATNICH 40 LAT FUNKCJONOWANIA SPOŁECZEŃSTWA POD ZABORAMI

Novara · Wysłany: Wto 21:43, 06 Mar 2012 Temat postu:

A ja chciałbym się dowiedzieć jaki był związek Galicji z Bukowiną i Księstwem Cieszyńskim. Wiem, że były to oddzielne kraje koronne w Przedlitawii, ale pewne instytucje miały wspólne z Galicją. Jakie?

turulmodar · Wysłany: Śro 17:30, 07 Mar 2012 Temat postu:

Co do Bukowiny: To była ona w czasach AW odzielnym Krajem monarchii, natomiast uporzednio ( tj. przed powstaniem podwójnej monarchii była przez długi czas (do 1849 roku) polączona z Galicją, jako cyrkuł czerniowiecki.

Historia, demografia, ustrój prawny, stosunki religijne i rozwój tego kraju w ramach monarchii Habsburgów przedstawiają się następująco:

Zasadniczą datą w kształtowaniu się fenomenu Bukowiny jest 1775 rok. Wówczas, na mocy pokoju w Kuczuk Kajnardży większa część Bukowiny przypada Austrii, która przyłącza ją do Galicji. Reszta Mołdawii przypadła Rosji. Wiek XIX to główny okres rozwoju Bukowiny, lata, które nadały jej swoisty charakter ziemi wielonarodowej, urzeczywistniającej ideały tolerancji. Austriacy zastają na Bukowinie olbrzymie połacie lasów, zupełnie nie zagospodarowane. Pod berłem habsburskim tę zieloną pustynię zasiedla fala imigracji bukowińskiej, która tworzy istną mozaikę ludów. Do dawnego osadnictwa rusińskiego (w tym huculskich pasterzy w terenach górskich), mołdawskiego a w miasteczkach żydowskiego i ormiańskiego, doliczyć trzeba Niemców, Austriaków i Polaków. Pracować oni będą m.in. przy wyrębie buków. W początkowych fazach zasiedlenia, w zamian za dostarczone cesarstwu drewno, można było otrzymać ziemię spod wyrębu za darmo. Pierwsze rodziny śląskich górali z okolic Czadcy oraz innych rejonów Śląska Cieszyńskiego, przybywają na Bukowinę już na samym początku XIX wieku. Przemieszczanie się Polaków ułatwia fakt, że aż do Wiosny Ludów Bukowina pozostaje w administracyjnych ramach Galicji (jako powiat Czerniowce). Większość nowych wsi powstających wówczas na Bukowinie miała od samego początku charakter wieloetniczny. Pojana Mikuli jest najlepszym tego przykładem. Jednak w XIX wieku nie dochodziło raczej do małżeństw mieszanych ze względu na różnice kulturowe i językowe. Tym niemniej, to w XIX wieku powstała na Bukowinie coraz bardziej świadoma kultura wielonarodowa, przesiąknięta etosem pogranicza, dzięki któremu kilkanaście grup etniczno-wyznaniowych mogło współżyć w pokoju i poszanowaniu sąsiadów. Odzwierciedla się to w wielu do dziś funkcjonujących przysłowiach i porzekadłach bukowińskich. Trzeba zaznaczyć, że od samego początku Habsburgowie przyczynili się do rozwoju pokojowej i zarazem wielonarodowej Bukowiny. Cesarz Józef II samodzielnie wybierał urzędników i dostojników kościelnych wysyłanych na Bukowinę. On również zapewnił powstanie wielojęzycznego szkolnictwa na tych ziemiach. Na Bukowinie istniało szkolnictwo ukraińskie, rumuńskie, niemieckie, polskie, żydowskie i węgierskie. Nauczyciele byli tu opłacani najlepiej z całego cesarstwa. Władza wojskowa, istniejąca pierwotnie w tej strefie pogranicza, zapewniła pokojowy rozwój wielonarodowego osadnictwa. Na Bukowinę południową Polacy przybyli w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku. Dzielili się, jak wszyscy na Bukowinie, na mieszkańców gór i mieszkańców nizin. Polskie skupiska to przede wszystkim miejscowości wzdłuż Czeremoszu i Prutu, jak i Seretu na północy, a na południu – okolice rzeki Suczawy i Mołdawy. Istotną rolę w historii polskiego osadnictwa odegrała kopalnia soli w Kaczyce, do której sprowadzano całe rodziny górników m.in. z Wieliczki.

W marcu 1849 Bukowina została odłączona od Galicji i stała się osobnym krajem koronnym jako Księstwo Bukowiny z osobnymi organami władzy – Prezydium Krajowym, Sejmem Krajowym Bukowiny i wydziałem krajowym. Nastały najlepsze lata rozwoju Bukowiny, przede wszystkim jednak jej stolicy – Czerniowiec. Wobec kłopotów komunikacyjnych Suczawy, Austriacy – wbrew pierwotnym planom – w Czerniowcach utworzyli centralne ośrodki administracji tej ziemi. Można tu wspomnieć znakomitą postać Antoniego von Kochanowskiego, prawdziwego ojca tego miasta. Piastował on godność rajcy czerniowieckiego przez 42 lata, będąc burmistrzem przez 27 lat. Był on również deputowanym do sejmu krajowego, wicemarszałkiem i marszałkiem tegoż sejmu i posłem do rady państwa. On to zmienił wygląd Czerniowiec, z małej drewnianej mieściny na dobrze uporządkowane miasto, z kanalizacją, prądem, brukiem i nawet tramwajem. W 1840 roku Czerniowce liczyły tylko 12500 mieszkańców, lecz już w 1859 – 26345, a w roku 1880 – 45600. Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywała wybudowana przez polskich inżynierów kolej łącząca Lwów, Czerniowce, Suczawę i Jassy, a więc Bałtyk z Morzem Czarnym. W październiku 1875 roku, został założony uniwersytet w Czerniowcach, a przy nim powstały organizacje studenckie poszczególnych grup etnicznych (np. „Austria”, „Allemania”, „Sojuz” ukraiński, „Ognisko” polskich katolików, „Lechia”, syjonistyczna „Karima”, żydowskie „Zefira” i „Hebronia”...). Generalnie rzecz biorąc, życie kulturowe poszczególnych miejskich grup etnicznych rozwijało się w różnorodnych klubach i stowarzyszeniach, jak i w czytelniach prasy, domach kultury i bibliotekach. W miastach bukowińskich powstawała wieloetniczna inteligencja, potrafiąca docenić swą wieloetniczność i współzawodnicząca w organizowaniu imprez kulturalnych o coraz to wyższym poziomie. Dochodziło do tego, iż na przełomie XIX i XX wieku najlepsza kawiarnia w Czerniowcach wykładała codziennie 159 gazet i czasopism z całego świata. Dobre współżycie wielu kultur objawiało się także w dobie kształtowania niektórych świadomości narodowych. Na przykład pierwsze odezwy do powstającej narodowości ukraińskiej były drukowane w gazetach polskich, gdyż Ukraińcy nie mieli wówczas jeszcze swoich gazet. W pamiętnikach Bukowińczyków widać, że małe dzieci stykały się już na ulicach i podwórkach z odmiennymi kulturami i językami. Targi również odgrywały tu rolę płaszczyzn spotkania. Przeciętny Bukowińczyk, nawet prawie niepiśmienny, mówił w kilku językach.

W 1857 roku dokonano spisu ludności, który na Bukowinie wypadł następująco: na 10440 km², mieszkało 455 800 ludności (czyli 31,6 os. na 1 km²). Z tego spisu można wyczytać unikalną mozaikę etniczną: 44,6% Rumunów – zamieszkałych głównie na południu i silnie zróżnicowanych społecznie; 38,2% Rusinów (do których zaliczono także Hucułów) – raczej biedoty chłopskiej, pasterzy bez tradycji mieszczańskiej i inteligenckiej; 6,4% Niemców – urzędników, rzemieślników z wysokimi kwalifikacjami, inżynierów górniczych i hutniczych; 6,4% Żydów – zamieszkujących przede wszystkim miasta i miasteczka, trudniących się handlem i rzemiosłem, lecz będących także lekarzami, adwokatami lub np. dziennikarzami; 3% Polaków – mieszkających też przede wszystkim w miastach i miasteczkach (w Czerniowcach w 1910 roku było ich 15412 osób, stanowili tam drugą co do wielkości, po Żydach, grupę etniczną); 1,6% Węgrów, 0,57% Rosjan starego obrzędu oraz 0,10% Ormian. Bukowina miała przede wszystkim charakter agrarny. Jeszcze w 1880 roku prawie trzy czwarte ludności było związane z rolnictwem i tak w zasadzie pozostało do końca XIX wieku. Wystarczy tu wspomnieć wielkie targi bydła, odbywające się w Czerniowcach. Tylko ok. 40% ziemi tworzyła wielka własność. Proces parcelacyjny przebiegał bardzo powoli. W 1902 roku prawie 60% wszystkich gospodarstw chłopskich posiadało mniej niż 2 ha. Była to sytuacja dość wyjątkowa w tej części Europy, wynikająca z historii tego osadnictwa, dużo późniejszego niż w innych stronach – choćby – Galicji. Ważną rolę w gospodarce agrarnej spełniał wypas zwierząt, zwłaszcza w terenach górskich.

Tak więc w ciągu jednego XIX wieku, Bukowina zmieniła całkowicie swój wygląd – od zielonej prawie pustyni na rozwinięte miasta, duże wsie i nowoczesne miasteczka. Słynnymi kurortami i uzdrowiskami były Kimpulung i Watra Dorna. Na przełomie XIX i XX wieku zaistniała spora emigracja bukowińska do Stanów Zjednoczonych i do Brazylii (również części Polaków, i w sporej mierze Niemców). Dziś jeszcze funkcjonuje tam dosyć prężnie „Bukovina Society of the Americas”.

Pod względem wyznaniowym, na przełomie wieków, największą liczbę stanowili prawosławni (prawie wszyscy Rumuni i większość Ukraińców, należący do metropolii bukowińskiej) – 68,44%; Żydów było 12,86%; katolików obrządku rzymskiego (wszyscy Polacy oraz większość Węgrów i Niemców) – 12,32%; luteranie i kalwini (mniejszości niemieckie i węgierskie) – 2,56%. Do tego należy dodać 0,4% staroobrzędowców z Rosji, 0,08% katolików obrządku ormiańskiego, 0,04% Ormian obrządku wschodniego. Nie uwzględniono w tych danych ok. 6000 (?) – 0,7% Romów.

W okresie liberalnych rządów Habsburgów II połowy XIX i początku XX wieku w Bukowinie istniał sejm krajowy, składający się z 31 posłów (wybory do 1907 odbywały się systemem kurialnym). Decydował on (podobnie jak np. sejm krajowy w Galicji) o krajowych sprawach związanych z gospodarką, edukacją czy ochroną zdrowia.

Co do spraw wspólnych z Galicją to należy prze wszystkim podkreślić zwierzchność metropolii prawosławnej w Czerniowcach nad wszystkimi prawosławnymi Rusinami w Galicji. trzeba jednak dodać, że prawosławni Rusini (tz. "Starorusini") stojąc na stanowisku "jednolitego narodu ruskiego" bardzo niechętnie ją znosili i uważali się za podłegłych jurysdykcji patriarchatu moskiewskiego, czego nie uznawały z kolei władze habsburskie.
Wiem też, że przez jakiś czas Bukowina podlegała także sądownictwu galicyjskiemu - tak, że najwyższy sąd Galicji we Lwowie pełnił role instancji odwoławczej w stosunku do sądów bukowińskich.
Była tez Bukowina w naturalny sposób połączona gospodarczo z Galicją, a Polacy mieli tu o wiele większe znaczenie polityczne niż wynikało to z ich liczebności.

turulmodar · Wysłany: Śro 17:58, 07 Mar 2012 Temat postu:

Ze Śląskiem Cieszyńskim, ktory był rownież odrebnym Krajem Koronnym Przedlitawii łaczyły Galicje przede wszystki zwiazki gospodarcze i kulturowe. śląś Cieszyński byl poza Galicja jedynym krajem koronnym, w ktorym jezyk polski (obok czeskiego) mial status języka urzędowego.

Róznił się także historycznie, ponieważ nie został zagarnięty przez Austrie w czasie I rozbioru, ani potem , lecz przeszedł w jej władanie w zupełnie inny sposób:
W 1339 roku król Kazimierz Wielki zrzekł się go ostatecznie ( wraz całym Ślaskiem zhołdowanym wcześniej przez Czechów) na rzecz Korony św. Wacława i na tym skonczył się jego polityczny związek z Polską. Realną władzę sprawowali tam jednak do XVII wieku lokalni książętą z dynastii Piastów.

W 1653 roku zmarła księżna Elżbieta Lukrecja, która była ostatnią przedstawicielką rodu Piastów na cieszyńskim tronie książęcym (nie powiodła się jej próba przekazania tronu ostatnim biologicznym potomkom cieszyńskich Piastów - "Baronom von und zu Hohenstein"). Tytuł księcia cieszyńskiego przeszedł na królów czeskich, którymi od 1526 roku byli Habsburgowie. Druga połowa XVII i początek XVIII wieku to dalszy upadek księstwa. Habsburscy książęta, oprócz wydawania dekretów kontrreformacyjnych oraz czerpania zysków z działalności Komory Cieszyńskiej, nie interesowali się losami regionu.

W latach 1740-1763 trwały wojny śląskie pomiędzy Austrią i Prusami, w wyniku których niemal cały Śląsk przeszedł w ręce pruskie, zaś przy Austrii pozostały tylko księstwa cieszyńskie i opawskie, z których utworzono prowincję Śląsk Austriacki. Był to początek niezależnego od reszty Śląska rozwoju kulturowego i gospodarczego Księstwa Cieszyńskiego. W 1772 roku nastąpił I rozbiór Polski, w wyniku którego do Austrii przyłączone zostało graniczące z Księstwem Cieszyńskim Królestwo Galicji i Lodomerii. Fakt ten miał bardzo duży wpływ na rozwój gospodarczy księstwa. Już w 1772 roku książę Albert Sasko-Cieszyński polecił wybudowanie pierwszej huty żelaza w Ustroniu, która stała się zalążkiem przemysłu ciężkiego w księstwie. Rozpoczęto też budowę tzw. "drogi cesarskiej" z Wiednia do Lwowa, która przebiegała przez Księstwo Cieszyńskie. Rozwijała się też oświata, bowiem w 1774 roku wprowadzono w księstwie obowiązek szkolny.

XIX wiek to gwałtowny rozwój gospodarczy i społeczny Księstwa Cieszyńskiego. W 1802 roku w Cieszynie ks. Leopold Szersznik założył pierwsze na dzisiejszych ziemiach polskich publiczne muzeum (istniejące dziś jako Muzeum Śląska Cieszyńskiego). W 1805 roku, w wyniku zagrożenia Wiednia przez wojska Napoleona, dwór cesarski przeniósł się do Cieszyna, który na kilka miesięcy stał się stolicą cesarstwa. W latch dwudziestych XIX wieku został on przekazany na mocy testamenty bratu cesarza Franciszka I - arcyksięciu Karolowi, zwycięzcy Napoleona spod Aspern, który zalożył tu lokalna linię domu habsburskiego. Formalnie jednak suwerenem całego księstwa był cesarz Austrii, który uzywał tytułu księcia cieszyńskiego. Za rządów arcyksięcia Karola i jego synów nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu (sukiennictwo w Bielsku, górnictwo w Karwinie i Polskiej Ostrawie, uruchomienie ogromnej huty w Trzyńcu). W krótkim czasie Księstwo Cieszyńskie stało się jednym z najzamożniejszych i najlepiej rozwiniętych regionów cesarstwa.

1848 roku to okres Wiosny Ludów, który oznaczał ostateczne zniesienie pańszczyzny, równouprawnienie wyznań oraz początki ruchów narodowościowych na Śląsku Cieszyńskim. W 1849 roku do Szonychla (Bogumina) dotarła kolej żelazna, którą 10 lat później przedłużono do Krakowa. Wkrótce powstały kolejne linie: Bogumin-Cieszyn-Żylina-Koszyce w 1869 roku i Frydek-Cieszyn-Skoczów-Bielsko w 1888 roku. Do końca XIX wieku dalszy rozwój gospodarczy, społeczny i kulturowy.

W 1907 roku uznano języki polski i czeski za urzędowe w Księstwie Cieszyńskim. Spis ludności z 1910 roku stwierdził, że mieszkało tu 434 tys. ludzi, z czego 55% (ok. 234 tys.) to Polacy, 27% (ok. 116 tys.) to Czesi, a 18% (ok. 77 tys.) to Niemcy[1]. Za wyznacznik narodowości uznano język, jakim potocznie posługiwała się ludność. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Duży udział mieszkańców księstwa w Legionach Piłsudskiego. W 1916 roku sztab generalny armii austro-węgierskiej przeniósł się do Cieszyna.

W październiku 1918 roku nastąpił ostateczny upadek monarchii austro-węgierskiej. W dniach 12-19 października 1918 roku utworzyła się Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, która miała zamiar przejąć władzę w Księstwie Cieszyńskim. Był to pierwszy nieformalny rząd polski. W dniach 31 października/1 listopada 1918 roku miał miejsce bezkrwawy zamach wojskowy, w wyniku którego Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego przejęła oficjalnie władzę z rąk austriackich. Był to oficjalny koniec istnienia Księstwa Cieszyńskiego, choć nazwy tej używano nadal jeszcze do 1920 roku.

5 listopada 1918 roku zawarto porozumienie pomiędzy RNKC a tymczasowymi, czeskimi władzami w Księstwie, Zemským národním výborem pro Slezsko, w którym ustalono przebieg przyszłej polsko-czechosłowackiej granicy na zasadach etnicznych (76% obszaru księstwa dla Polski). Podział ten był zgodny z oczekiwaniami strony polskiej, jednak strona czechosłowacka zgłaszała pretensje do całego Śląska Cieszyńskiego, powołując się na wielowiekową podległość tych ziem wobec Królestwa Czeskiego.

23 stycznia 1919 roku, wykorzystując uwikłanie Polski w wojnę z Rosją Sowiecką, oddziały czechosłowackie zaatakowały Śląsk Cieszyński, przekraczając wyznaczoną linię demarkacyjną. Słaba obrona polska zatrzymała je na linii Wisły 30 stycznia i doszło do zawieszenia broni. Wojna na długie lata zaważyła na stosunkach polsko-czechosłowackich. 3 lutego w Paryżu zostało podpisane porozumienie polsko-czechosłowackie, w którym podzielono Śląsk Cieszyński na dwie strefy okupacyjne wzdłuż nowej linii demarkacyjnej, którą stanowiła linia kolei koszycko-bogumińskiej. 28 lipca 1920 roku, wobec bardzo cieżkiej sytuacji Polski zagrożonej utrata niepodległości (był to nieomal przeddzień bitwy warszawskiej) paryska Rada Ambasadorów zmusiła Polskę do odstąpienia od planowanego referendum i dokonała ostatecznego podziału Księstwa Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację.

W Polsce tę część Księstwa, która pomimo zamieszkiwania przez Polaków znalazła się w Czechosłowacji określono, od rzeki granicznej Zaolziem.

Trzeba tez dodać, ze Księstwo Cieszyńskie, Galicja i Bukowina tworzyły razem jeden wspólny Okręg Korpuśny w ramach militarnego podziału monarchii.

Novara · Wysłany: Śro 17:59, 07 Mar 2012 Temat postu:

Dzięki.