www.viribusunitis322012.fora.pl

Viribusunitis

[link widoczny dla zalogowanych]

István Széchenyi był jedną z najznamienitszych postaci węgierskiej ery reform. Jeszcze za życia jego współcześni uważali go za „najwybitniejszego Węgra” (węg. Legnagyjob Magyar), a i obecnie działalność i osiągnięcia tego pisarza, polityka i męża stanu oceniane są jako niezwykły wkład w rozwój historii państwa. Każdy turysta przyjeżdżający do Budapesztu może sam docenić ogrom pracy włożonej przez hrabiego w reformowanie stolicy – wystarczy, że spojrzy na most Łańcuchowy, z jednej strony kończący się przy Węgierskiej Akademii Nauk, z drugiej zaś przy tunelu przechodzącym pod Wzgórzem Zamkowym. Z długiej listy podjętych przez Széchenyiego inicjatyw za najważniejsze uznać można: propagowanie użycia młynów parowych, zakładanie pierwszych kas oszczędności i towarzystw na rzecz rozwoju kolei, ustanowienie pierwszego towarzystwa żeglugi, regulacja dolnego biegu Dunaju i Cisy, zapoczątkowanie żeglugi po Dunaju i Balatonie (statki parowe), propagowanie modelu nowoczesnych rządów państwowych, rozwój przemysłu włókienniczego (szczególnie jedwabnego), rozwinięcie hodowli koni. Wiele osiągnął także w dziedzinie rozwoju życia społecznego i kulturalnego kraju. Pozostawił po sobie prężne miasta, a też kasyna narodowe, czy towarzystwa sportowe. Jednym z największych skarbów węgierskiej literatury z zakresu ekonomii jest jego trylogia, w której opisał założenia zmierzające do przekształcenia gospodarki kraju w dominującą w Europie. Hrabia był jednym z deputowanych w parlamencie węgierskim, zaś w 1848 r. został mianowany ministrem transportu w pierwszym niepodległym rządzie (w okresie powstania 1848–1849). Bardzo dobrze wykształcony, władający biegle kilkoma językami, wielki patriota Széchenyi wielokrotnie podkreślał wagę, jaką mają dla Węgier osiągnięcia bardziej rozwiniętych narodów.

Życie
István Széchenyi urodził się 21 IX 1791 roku w rodzinie magnackiej, a w młodości brał udział w wojnach napoleońskich. Po upadku Napoleona porzucił karierę wojskową i dysponując wielkimi środkami materialnymi, odbył szereg podróży po Europie, badając pilnie przyczyny i źródła bogactwa rozwiniętych narodów europejskich. W trakcie tych wojaży doszedł do przekonania, że Węgrzy szczycący się wspaniałą przeszłością, lecz znajdujący się wówczas w opłakanym stanie (zacofanie gospodarcze i niewola polityczna), mogliby stać się narodem bogatym, wolnym i potężnym, gdyby udało się przezwyciężyć trzy źródła ich nieszczęścia: niedorozwój instytucjonalny kultury i oświaty, brak solidarności społecznej i niemoc gospodarczą. Przekształcanie narodu postanowił więc zacząć od spraw kultury i oświaty, występując w sejmie (3 XI 1825 roku) w sprawie utworzenia Węgierskiego Towarzystwa Naukowego, które miałoby się opiekować rozwojem języka i literatury węgierskiej oraz badaniami naukowymi. Opór parlamentarnej Izby Panów Széchenyi przełamał, ofiarując na ten cel ogromną kwotę rocznego dochodu ze swoich prywatnych dóbr, co wzbudziło powszechny entuzjazm i skłoniło wszystkich deputowanych do podobnych deklaracji, dzięki czemu rzucone przez niego hasło stało się faktem, a utworzona w ten sposób instytucja przyjęła nazwę Węgierskiej Akademii Umiejętności, jej pierwszym prezesem został włąsnie Széchenyi.
Po tym pierwszym sukcesie Széchenyi zajął się natychmiast drugą kwestią, tj. budzeniem i utrwalaniem ogólnonarodowego solidaryzmu społecznego. Jej fundamentem miały się stać swego rodzaju dyskusyjne ośrodki kultury (tzw. Kasyna Narodowe). Pierwsze z nich zalożył jeszcze podczas tej samej sesji parlamentarnej w Pozsony (Bratysława), a niedługo pojawiły się one we wszystkich większych miastach kraju, stając się siedzibami partii politycznych pracujących nad wypracowaniem projektów najważniejszych reform.
W 1830 roku poruszył trzecią kwestię. Napisał i opublikował swe najważniejsze dzieło Kredyt (węg. Hitel – Széchenyi 1830), w którym zarysował konieczne warunki wzmożonego rozwoju gospodarczego i wyraził przekonanie, że Węgrzy mają wszelki potencjał (materialny oraz intelektualny), żeby stać się potęgą gospodarczą. Aby to osiągnąć, należy stworzyć instytucje udzielające kredytu wszelkiej inicjatywie gospodarczej i zreformować ustroj ekonomiczny, wprowadzając wolny obrót ziemią (zerwanie z ograniczeniami feudalnymi), wolność pracy (zniesienie pańszczyzny) oraz sprawiedliwy i sprawny system podatkowy. Pierwszymi inwestycjami ogólnonarodowymi powinna się stać rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej (drogi, kanały, żegluga parowa). Dzięki temu i dzięki posiadanym zasobom Węgry staną się wielką potęgą gospodarczą, a to z kolei musi spowodować wzrost ich znaczenia politycznego w monarchii i ostatecznie – niezależność w ramach związku dynastycznego z Habsburgami. Takie państwo stałoby się z kolei przodującą potęgą gospodarczą, a co za tym idzie – polityczną całej Europy. Poglądy te doprecyzował w swych dalszych publikacjach.
Wielki entuzjazm, jaki dla tego programu wykazała znaczna część posłów, doprowadził w 1832 roku do powstania Stronnictwa Reform, które stało się pierwszą nowoczesną partią polityczną na Węgrzech. Na kolejnych sesjach parlamentarnych i w bezpośrednich rokowaniach z kanclerzem Austrii, Klemensem Lotharem von Metternichem, udało się Széchenyiemu przeprowadzić szereg inicjatyw gospodarczych i kulturalnych, lecz nie powiodła się żadna próba reform o charakterze politycznym. Wówczas „największy z Węgrów” postanowił wycofać się z reform politycznych i skupić całą uwagę narodu na sprawach gospodarki, sądząc, że budowa potężnej gospodarki w końcu zmusi rząd monarchii do ustępstw politycznych.
Plan ten, pomimo dynamicznej realizacji, spotkał się z krytyką nowej gwiazdy Stronnictwa Liberalnego – Lajosa Kossutha, który zaczął głosić przeciwny program. Priorytetem Kossutha było wywalczenie wolności politycznej, która miałaby się stać warunkiem wszelkiego rozwoju i dobrobytu. Poglądy takie Széchenyi uważał za szkodliwe, gdyż nie miały według niego żadnych szans realizacji (brak poparcia międzynarodowego i możliwość wykorzystania przez rząd wiedeński mniejszości narodowych przeciw Węgrom), a do tego niebezpieczne, gdyż masy ludowe należało według niego najpierw wykształcić i uświadomić, a następnie wdrożyć do wytężonej pracy dla podniesienia narodu, podczas gdy ich polityczne rozbudzenie bez wcześniejszego przygotowania może się skończyć wybuchem anarchii i rewolucji (Széchenyi 1841). Obie strony konfliktu dzieliły też poglądy na kwestie mniejszości narodowych, gdyż choć i Széchenyi, i Kossuth stawiali na ochronę węgierskiego stanu posiadania i asymilację mniejszości – to jednak nie zgadzali się co do metod i dróg wiodących do tego celu. Walka między obydwoma gigantami parlamentarnymi stawała się coraz ostrzejsza, wreszcie jednak stronnictwo Kossutha uzyskało przewagę, do czego ostatecznie przyczyniła się rewolucyjna atmosfera panująca w Europie w latach czterdziestych XIX wieku. Pod koniec lat czterdziestych Széchenyi został mianowany przez cesarza przewodniczącym komisji do spraw węgierskich i urzędując na tym stanowisku, przeprowadził najbardziej spektakularną akcję gospodarczą: regulację rzeki Cisy. W 1847 roku po raz kolejny usiłował powstrzymać rewolucyjną agitację Kossutha, ostrzegając go w broszurze Szkice polityczne (Széchenyi 1847).
Gdy w 1848 roku wybuchła rewolucja, Széchenyi wszedł do I rządu narodowego jako minister gospodarki. W gabinecie Lajosa Batthyányego był jednak głównym orędownikiem porozumienia z monarchią austriacką, uważając, że doprowadzony do ostateczności rząd wiedeński pchnie przeciw Węgrom inne narodowości, lub odwoła się do reakcyjnych sojuszników (Święte Przymierze). W maju 1848 roku Széchenyi wystąpił z inicjatywą zaproszenia cesarza Ferdynanda do Budy, przez co zamierzał osiągnąć odwrócenie zależności Węgier i Austrii. Jednak ten plan się nie powiódł, a kiedy we wrześniu 1848 nastąpiło zerwanie z rządem wiedeńskim i wybuchła wojna, Széchenyi przeżył załamanie nerwowe i umieszczono go w domu zdrowia w Döbling pod Wiedniem, gdzie przebywał już do końca życia, cierpiąc na depresję spowodowaną wyrzutami sumienia. Nigdy już nie wrócił na Węgry, choć z przerażeniem śledził przebieg wydarzeń politycznych, który potwierdził jego najgorsze przeczucia. W odosobnieniu tworzył jednak nadal i jakkolwiek stał ciągle na stanowisku koniecznego pojednania cesarza i Węgrów, to i w ostatnich swoich pracach nie wahał się ostro atakować strony rządowej za represje i nieustępliwość, która musi wyjść na zgubę nie tylko Węgrom, ale i Austrii. Pisma te przywróciły mu wśród Węgrów dawny autorytet i były ostatnim zwycięstwem nad Kossuthem. 8 kwietnia 1860 roku rozpacz, zwątpienie i oburzenie przeprowadzoną w jego pokoju rewizją pchnęły go ku samobójstwu.

Poglądy i programy
Széchenyi był jednym z niewielu wielkich Węgrów, którzy pozostawili po sobie kilka dzieł pozwalających dość precyzyjnie określić jego poglądy i program polityczny Poglądy te można by nazwać nacjonalizmem ewolucyjnym lub, ściślej, ewolucyjno-liberalnym. Koncentrowały się one wokół sposobów podniesienia ekonomicznego, moralnego, a w końcu i politycznego narodu, jego to dobro uważał za najwyższą wartość, dla której należy poświęcić się bezgranicznie. W odróżnieniu od Kossutha i Petőfiego Széchenyi kładł nacisk na sprawy ekonomiczne, które uważał za fundament przyszłej wielkości Węgier. Efekty jego pracy nad podniesiem Węgier widać do dzisiaj i jeszcze obecnie budzą one podziw turystów zwiedzajacych ten kraj ( Most Łańuchowy, Tunel pod starym miastem w Budzie).

Religia, odwołania metafizyczne, system wartości, etyka:

Széchenyi urodził się w rodzinie katolickiej i w dziedzinie moralności nigdy nie tworzył etyki sprzecznej z zasadami Kościoła, jakkolwiek w swoich rozprawach nie powoływał się też nigdy na religię i Boga, lecz zawsze odwoływał się do rozumu i tzw. Wspólnego Dobra. Ideologia romantyzmu (droga uczucia) była mu całkowicie obca, a jej mieszanie do polityki uważał za niebezpieczne i szkodliwe. Mentalnie tworzył jakby pomost między ideologią oświecenia, którego był epigonem, a pozytywizmu, którego był prekursorem.
Jako prawdziwy liberał uważał, że podstawą wszelkiego bytu zbiorowego jest w pełni świadoma i suwerenna jednostka działająca dla wspólnego dobra. Dlatego też jego ideałem politycznym było społeczeństwo obywatelskie, a za najlepszą formę rządów uznawał monarchię konstytucyjną. Monarchia bowiem była najlepszym gwarantem wartościowej tradycji i ciągłości politycznej, zaś świadomy swych celów parlament - źródłem koniecznych reform i postępu, który to postęp powinien następować ewolucyjnie. Pokój społeczny, konieczny dla rozwoju i potęgi państwa, powinien zostać osiągnięty przez dbałość o wzrost zamożności wszystkich poddanych monarchii i likwidację prawną nierówności stanowych. Najwyższą wartością nie jest jednak wg niego jednostka, lecz naród, a zamożność jednostek i równe prawa są tylko środkami do podniesienia znaczenia i potęgi narodu. Państwo jest jedynie formą organizacji narodu i tworem zapewniającym mu spokojny i harmonijny byt. Podstawą, na której buduje się samodzielność polityczną i wielkość narodu, jest zdrowa ekonomia, ponieważ według Széchenyiego potęga gospodarcza jest kluczem znaczenia politycznego narodów. Naród musi dbać o niezależność gospodarczą i dlatego Széchenyi był zdania, że nie można dopuścić do sytuacji, w której mniejszości narodowe i obcy element mogłyby przejąć na własność ziemię i bogactwa naturalne. Należy więc prowadzić taką politykę, aby utrudniać taki proceder i tu liberalizm gospodarczy musi ustąpić wyższemu dobru, czyli interesowi narodowemu. Państwo narodowe powinno starać się zasymilować mniejszości, lecz nie metodami przymusu, tylko zachęty i podnoszenia atrakcyjności kultury węgierskiej (służyć miało temu rozwijanie, kultywowanie i propagowanie węgierskiej kultury i wartości duchowych poprzez rozwój instytucji powszechnego użytku: muzeów, wystaw i przez tworzenie imponującej sztuki. Széchenyi był przekonany, że wszelki przymus i nachalność są szkodliwe i niepotrzebne, gdyż wyższość kultury węgierskiej nad mniejszościami jest oczywista i tylko ich słabe wykształcenie czy ciemnota nie pozwala im tego zrozumieć. Jak we wszystkim stawiał więc na ewolucję. Pomyślność narodu może być zapewniona tylko wtedy, gdy jest on zjednoczony wokół dążenia do osiągnięcia ważnych celów (solidaryzm społeczny).
Przyszłość polityczną Węgier widział w związku z Austrią, gdyż tylko taki układ mógłby położyć tamę agresywnemu panslawizmowi i doprowadzić obydwa człony monarchii do stanu potęgi europejskiej. Széchenyi był więc prekursorem idei Austro-Wegier, której realizacji się jednak nie doczekał.

Znaczenie
Już za życia nazwano Széchenyiego „największym z Węgrów” i opinia ta utrzymuje się do dzisiaj. Był on twórcą doktryny politycznego realizmu i pracy organicznej, zaś jego analizy i przewidywania okazały się w olbrzymiej większości trafne. Niewątpliwy nacjonalizm Széchenyiego przejawiał się w: a) uznawaniu narodu za najwyższe dobro i jedyne środowisko, w którym mogą się realizować jednostki; b) dążeniu wszelkimi metodami do osiągnięcia potęgi i dominacji narodu i państwa węgierskiego w Europie; c) uznawaniu konieczności utrzymania przez naród ziemi i wszelkich bogactw naturalnych i uniemożliwienie obcym ich przejmowania; d) głoszenie konieczności przyciągania i asymilowania mniejszości narodowych, tak aby w końcu osiągnąć narodową jedność.