www.viribusunitis322012.fora.pl

Viribusunitis

[link widoczny dla zalogowanych]

Ferenc Deák uchodzi za właściwego twórcę idei dualizmu, a w istocie słusznie za twórcę Austro-Węgier. Był niewątpliwie nacjonalistą, jak wszyscy wielcy węgierscy mężowie stanu w tamtej epoce. W swoim programie łączył postulaty Kossutha i Széchenyiego, chociaż w działaniu był niewątpliwie bliższy Széchenyiemu. Głównym celem Deáka było osiągnięcie niepodległości i przywrócenie integralności terytorialnej Korony św. Stefana w wyniku umowy z dynastią habsburską. Nie uznawał stosowania przemocy w polityce, a za podstawowy oręż w walce o niezależność Węgier uważał bojkot. Postulowany przez niego związek Węgier z Austrią musiał się według niego opierać na zaakceptowaniu przez Franciszka Józefa całkowitej rozdzielności prawno-państwowej Austrii i Węgier, uznania konstytucji z 1848 za jedyne źródło prawa na Węgrzech i całkowite wycofanie się obcych czynników ze spraw wewnętrznych Węgier. Sprawami wspólnymi miały być jedynie: osoba monarchy, polityka zagraniczna oraz waluta. Cesarz wymógł jednak zgodę na wspólną armię, co stało się źródłem nieustannego konfliktu parlamentarnego na Węgrzech. Jako nacjonalista Deák uważał, że Węgrzy nie mogą być tylko jednym spośród wielu krajów monarchii, lecz muszą uzyskać stanowisko wyjątkowe. Mają znaczyć tyle, co wszystkie pozostałe kraje monarchii i wszystkie inne ludy razem wzięte!
Ferenc Deák był właścicielem ziemskim, a z wykształcenia prawnikiem. W latach 1833–1844 był przywódcą opozycji w sejmie węgierskim, posłując z komitatu Zala. Należał w tym czasie do ugrupowania liberalnego i był bliskim współpracownikiem Kossutha. Jako świetny mówca występował wielokrotnie w kwestii chłopskiej, domagając się polepszenia doli ludu i prawnego zrównania go ze stanem szlacheckim. Domagał się też zniesienia przywilejów podatkowych dla szlachty. W porównaniu z Kossuthem Deák był jednak znacznie ostrożniejszy i zachowawczy, co zbliżało go do Széchenyiego. Dlatego też zawsze otwarcie sprzeciwiał się idei Kossutha przeprowadzenia walnej konfrontacji z Austrią. Od 20 III 1848 r. pełnił urząd ministra sprawiedliwości w gabinecie premiera Batthányego i jak on sprzeciwiał się rozszerzaniu rewolucji. Celem Węgrów powinno być zmuszenie monarchy do przyjęcia ugody na warunkach węgierskich, a nie konfrontacja, która okaże się zgubna zarówno dla Węgier, jak i dla monarchii. Gdy we wrześniu 1848 roku okazało się, że górę bierze prąd skrajny, Deáak podał się do dymisji, podobnie zresztą jak premier i cały rząd. Po upadku powstania był internowany, chociaż darowano mu życie i nie postawiono przez sądem wojskowym.
Niebawem został uznany za faktycznego przywódcę narodu węgierskiego. Pomimo niesprzyjających warunków rozpoczął polityczną batalię o przywrócenie niezależności Węgier. W odróżnieniu od Kossutha Deák opowiadał się za kontynuacją związku z Austrią, pod warunkiem uznania przez monarchę konstytucji węgierskiej z 1848 roku, niezależności terytorialnej i uznania królestwa węgierskiego za oddzielne państwo. W 1860 roku zdecydowanie sprzeciwił się próbie ugłaskania Węgrów przez liberalny patent październikowy, który sprowadzał je do roli jednej z licznych autonomicznych prowincji cesarstwa i postulował prowadzenie biernego oporu, aż do uzyskania zasadniczego celu. Do walki tej pozyskał innego działacza ruchu niepodległościowego z 1848 roku – hrabiego Gyulę Andrássy’ego oraz żonę Franciszka Józefa – cesarzową Elżbietę, w której otoczeniu znaleźli się już wcześniej jego dwaj bliscy współpracownicy: György Mailáth [akceptuję. W.B.] i Miksa Falk.
Ostatecznie podwójna monarchia stała się faktem w 1867 roku, a o odniesieniu bezkrwawego zwycięstwa Węgrów „dowodzonych” przez Deáka świadczą słowa wypowiedziane przez znanego staroaustriaka Aleksandra Hübnera: „Zawsze, kiedy słyszę ten czczy tytuł (tj. „Austro-Węgry) krew się we mnie burzy... Tak więc zdobyte z pomocą Rosji Węgry przeszły w 1867 roku w ręce pokonanych rewolucjonistów 1849 roku. Franciszek Józef sam wydał się w ręce rebeliantów”.
Doprowadziwszy swe dzieło do pomyślnego finału, Deák powierzył kierownictwo swej partii (Deák Pártja) i faktyczne przeobrażanie Węgier Gyuli Andrássyemu, który realizował jego cele jako pierwszy premier Węgier, a następnie jako minister spraw zagranicznych Austro-Węgier. Jeszcze przed śmiercią w 1876 roku Deák zdołał doprowadzić do porozumienia z opozycyjną Partią Liberalną Kálmána Tiszy i połączyć obydwa ugrupowania.
W 1867 roku, z chwilą dojścia do porozumienia Austrii i Węgier, przyjęto dla nowej organizacji państwowej Austro-Węgier zaproponowane przez Deáka kompromisowe rozwiązanie. Unia pomiędzy dwoma państwami miała być nie tylko personalna, ale i realna, państwa miały prowadzić wspólną politykę zagraniczną, posiadać wspólną armię dla obrony granic oraz oddzielne wojska wewnętrzne. We wszystkich pozostałych sprawach winny decydować samodzielnie.
Punktem wyjściowym poglądów Deáka jest naród – pojmowany jako historyczna i tradycyjna jedność. Naród jest narodem politycznym, jak tego chciał Kossuth, tzn. przynależność do niego jest tożsama z przynależnością państwowo-prawną, lecz najistotniejszym warunkiem jego istnienia jest tradycja, która kształtuje poglądy, ład społeczny i prawny.
Naród nie jest jednak pełnym panem swej woli, gdyż tworzy go wspólnota: „umarłych, żywych i jeszcze nie narodzonych”, dlatego też nie ma prawa wyrzekać się niczego, co wywalczyli jego przodkowie ani pozbawiać potomków dziedzictwa przodków: „Naród węgierski będzie znosił ucisk i cierpiał tak, jak jego przodkowie dla obrony praw kraju. Bowiem co odbierze siła i przemoc, to czas i sprzyjające szczęście może oddać z powrotem. Ale odzyskanie tego, czego się naród, bojąc się cierpień i dla doraźnej korzyści, dobrowolnie wyrzeknie, jest zawsze ciężkie i wątpliwe”. Wolność narodu ograniczają więc tradycja i poczucie obowiązku.
Obowiązkiem narodu jest zatem strzec tradycji, umacniać pozycję międzynarodową i powiększać dorobek narodowy, aby następnie przekazać potomnym godne dziedzictwo. Narody i ludy nie są sobie równe, ponieważ różni je właśnie tradycja i miejsce, jakie zajmują w historii świata. Mniejszości mogą zachować swoje tradycje i odrębności, ale muszą bezwzględnie pracować dla wspólnego dobra, ponieważ są częścią węgierskiego narodu politycznego.
Głównym dziełem Deáka jest idea Austro-Węgier jako pewnego rodzaju tamy chroniącej Węgry przed panslawistycznym zalewem oraz stworzenie myśli eklektycznej łączącej w sobie programy Széchenyiego i Kossutha.